Vinç çeşitleri hem ağır sanayinin hem de inşaat sektörünün en önemli iş makineleri arasında yer alır. İşin özelliği ve ihtiyaçlarına göre farklı boyut ve özelliklerdeki vinçler, iş sürecini yalınlaştırırken iş gücü ihtiyacını da minimize eder. Vinç kullanımı iş alanlarında kolaylık sağlamasının yanında aynı zamanda çalışanlar için tehlikeli iş statüsünde yer alır. Dolayısıyla, her iş grubuna ve iş makinesine özel iş güvenliği ekipmanlarının kullanılması olası iş kazalarının önüne geçer. Her ne kadar sahalarda bulunan iş güvenliği uzmanları gerekli önlemler konusunda düzenli verdikleri eğitimler ile iş makinesi operatörlerini, sapancıları, işaretçileri ve bakım personelini iş güvenliği hakkında bilinçlendirmeyi hedeflese de kullanım talimatlarına uyulması oldukça kritiktir. Bunun yanında oluşturulacak kontrol adımları da iş makinesi kullanımı sırasında herhangi bir adımı atlamamak için önemlidir. 30 Haziran 2012 yılında resmî gazetede yayınlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun çalışma hayatında yaptığı birtakım düzenlemeler, iş makinesi kullanımı sırasında operatörlere rehberlik edecek güvenlik önlemlerinden bahseder. Vinç kullanımında iş güvenliği oldukça kritik olup, kurallara uyulmadığı takdirde hayati risk içeren bir konudur. Kaldırma ve yükleme ekipmanı olarak anılan vinçler, insanın fiziki gücüyle kaldırılması mümkün olmayan makine parçası, ham madde bidonu gibi malzemelerin elektrikli ya da hidrolik sistemler vasıtasıyla kaldırılarak bir yerden bir yere transferini sağlar. Özellikle ağır sanayinin en önemli ekipmanı olmasının ana sebebi, iş devamlılığına sunduğu katkıdır. Hem manuel hem de uzaktan kumanda aracılığıyla kontrol edilebilir olması, kullanıcıya konfor sağlar. Her bir iş makinesi için operatörlerin alması gereken vinç kullanım belgesi diye de tanımlanan operatörlük belgesi vardır. Belge tek başına işe yaradığı gibi trafiğe çıkan iş makineleri için ayrıca G sınıfı ehliyet almak zorunludur. Vinç talimatı, her vince özel hazırlanmış genel prosedürlerden bahseden ana dokümandır. Bu dokümana ek olarak her adım için ayrıca talimatların hazırlanması, acil durum planlarının oluşturulması ve çalışma alanlarında görünen yerlere bu planların asılması olası risk durumunda önlem almayı kolaylaştırır. Yüklemeyi güvenli hale getirmek için de ayrıca yükleme talimatını içeren görsellerin operatörün ve sapancının ulaşabileceği yerlerde olmasının yanında ayrıca kontrol formlarıyla talimatın uygulandığının desteklenmesi önemlidir. Bunun yanında iş akış şemaları, farklı alanlarda yük kaldırma sırasında uyulacak kurallar, elektrik kesildiğinde alınacak tedbirler, bakım talimatları gibi oluşturulacak birçok dokuman ve her doküman ile ilgili verilecek düzenli iş güvenliği eğitimleri riski önleme konusunda başarılı adımlardır. Risk yönetimi hakkında yeterli bilgi ve iş güvenliği kuralları ve makine kullanma talimatlarına göre yapılacak çalışma iş makineleri gibi tehlikeli sınıfında değerlendirilecek makinelerin kullanımını güvenli hale getirir.
Vinç Kullanımı Tehlikeli Midir?
Vinçler hareket ve kaldırma özelliklerine göre farkı kategorilerde incelenir. Her bir kategorinin kendi içinde belirlenen bir yük kapasitesi ve çalışma sistematiği bulunur. Vinç kullanmayı tehlikeli hale getirecek durumlar; belirlenen kapasitenin üzerinde yük yüklenmesi, yükün ağırlık merkezinin doğru tespit edilmemesi, yükün kontrolsüz bırakılması gibi temel emniyet kurallarının ihmal edilmesi gibi sebeplerdir. Vinç sistemi, zamanında bakımı yapıldığı, yetkisiz kişiler tarafından kullanılmadığı ve kullanma talimatlarına uyulduğu sürece kullanımı güvenli bir sistemdir. Bununla birlikte vinçlerin devreye alınmadan önce gerekli kontrolleri ve testleri yapılarak devreye alınması, teknik sıkıntıların önüne geçerken, kullanım sırasındaki sorumluluk ise operatör, sapancı ve manevracıya aittir. Vinç operatörü kullanımı sırasında ortaya çıkabilecek teknik konularda teknik destek talep ettiğinde olası iş kazaları da önden önlemiş olur. Bunun yanında operatör, vinci kumanda ederken sapancı yükün vince yüklenmesine ya da vinçten indirilmesine işaretçi ise farklı işaretlerle yükün durumu hakkındaki bilgiyi operatöre iletir. Üç farklı çalışanın koordine bir şekilde çalışması da süreci daha güvenli ve kontrollü hale getirir. Operatörün vinci kullanmaya başlamadan önce fren kontrolü, emniyet mekanizmaları gibi güvenli çalışma adımlarından emin olması gerekir. Kontrol adımlarından herhangi birinin istenen referans aralığında olmaması durumunda teknik destek alarak eksik adımı tamamlattıktan sonra iş makinesini çalıştırarak işe devam etmesi önemlidir. Kontrol, her makine için oldukça önemli olsa da her seferinde sökülerek tekrar monte edilmesi gereken makineler için çok daha kritiktir. Özellikle kule vinç kullanımı sırasında rüzgârın şiddeti vincin çalışmasını direkt etkiler. Bu gibi durumlarda operatörün alacağı emniyet tedbirlerini zamanında alması oldukça kritiktir. Yükün ve BOM’un konumunu, kancanın durumunu, rüzgârın şiddetini ve vitesin durumunu emniyet ve kullanma talimatında belirtildiği şekilde kontrol etmesi olası iş kazalarının önüne geçer. Ayrıca operatörün vinçte yer alan yükü işaretçinin vereceği yönlendirmeler ile yere indirmesi ya da hedef alana bırakması ve vinçteki yükü indirmeden kumanda kabinini terk etmemesi önemlidir.
Yüklerin Durumuna Göre Alınacak Güvenlik Önlemleri
Vinç ile çalışmaya başlamadan önce her bir noktada yapılacak risk analizi, alınacak emniyet önlemleri için referans veriler oluşturur. Vinç çalışması sırasında yükler, sapancının koordine ettiği farklı bir mekanizma vasıtasıyla vinçte yer alan kancaya bağlanır. Bu notadaki tehlike ağır malzemenin dengesini kaybedip sapancıya zarar verebilme riskidir. Diğer yandan doğru bağlanmayan yükün düşerek aşağıdakilere zarar verme riski, yükün ağırlığının taşıma kapasitesinin üstünde olmasına bağlı olarak vincin dengesini kaybetmesi sonucu devrilme riski, operatörün işaretçinin verdiği mesajı yanlış yorumlaması, dikkat eksikliği gibi birçok faktör ciddi yaralanmalara ve maddi kayıplara sebep olabilecek sonuçlar doğurabilir. Riski minimize edecek önlemlerden biri; yük transfer halinde olduğu süre boyunca operatörün ikaz sirenlerini çalmaya devam etmesi çevredekileri uyarmak için önemli bir önlemdir. Elektriğin kesilmesi durumunda ise tüm sistemlerin durdurulması da olası kazaların önüne geçer. Vinç kullanımı öncesi ve sorasında verilecek düzenli mesleki eğitimlerin yanında iş güvenliği eğitimleri, çalışanlarda farkındalık oluşturur. Bunun yanında vinç kullanım kılavuzu kullanıcılar için oldukça önemli bir referanstır. Hem sapancının hem de operatör ve işaretçinin kendi görevlerini eksiksiz yerine getirebilmeleri konusunda kılavuzlar kıymetli ipuçlarına sahiptir. Yükün yükleme alanına getirilmesinden vince yüklenmesine, kaldırılmasına ve hedef alana ulaştırılmasına kadar geçen süreçte çok farklı parametrelerin göz önünde bulundurulması gerekir. Bu süreçte yer alan her bir parçanın güvenli şekilde monte edilmiş olması, bakımlarının zamanında yapılmış olması, halatların yüke uygun olması, kumandanın çalışıyor olması gibi farklı alanlarda meydana gelebilecek herhangi bir sıkıntı sürecin sekteye uğramasına sebep olur. Bağlantılardan bağımsız güvenlik önlemlerinin uygulanması, maddi hasara sebep olurken kullanıcıların emniyet kurallarına uymaması hayati tehlike anlamına gelir. Alınacak güvenlik önlemleri, kaldırma ve yükleme işi yapan iş makinesinin özelliğine göre değişir. Forklift de kaldırma işinde kullanılan bir iş makinesiyken risk grubu olarak kule vinç ya da diğer vinç grubundaki iş makinelerine benzer risk grubunda olsa da alınacak önlemler farklıdır. Vinç kategorisinde yer alan kule vinç, kullanım olarak diğer iş makinelerine göre biraz daha komplikedir. Kurulumundan bakım ve kullanımına kadar her adımda farklı parametreleri düşünmek gerekir. Yüksek olması, dengenin önemli olması makinenin daha hassas yönetilmesini gerektirir. Dolaysıyla, operatörlerin makineye özel eğitim almış olmaları, iş güvenliği hakkında yeterli bilgiye sahip olmaları ve kule vinç kullanım talimatı adımlarını uygulayabilme becerileri önemlidir. Bunun yanında vinçler ve yardımcı ekipmanlar üzerinde azami yük değerlerinin görünür şekilde yazması yönlendiricidir. Vinç kullanımı ile ilgili oluşturulan talimatların görsellerle desteklenmesi öğrenmeyi ve hatırlamayı kolaylaştırır.