Tarımsal faaliyet, sanayii işleri, bayındırlık, ulusal savunma, yapı inşaat gibi alanlarda ve farklı kurum ve işletmelerin proje ve hizmetleri için kullanılan; kullanılacakları işlemlerin amacına göre üzerlerine türlü türlü donanım eklenmiş motorlu araçlar olan iş makineleri, orman yangınlarını söndürmede fayda sağlayabilecek işlevlere sahiptir. Özellikle, yayılma eğiliminde olan yangınların kontrol edilmesini sağlayan araçların arasında iş makineleri de sayılmaktadır. Orman Genel Müdürlüğü’ne ait iş makineleri yaz mevsimi aylarında orman yangınlarına müdahale hizmetleri için kullanılabilmektedir. Bu makineler, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında risk altındaki orman bölgelerine yakın olan konuşlanma yerlerinde beklemeye alınarak, yangınla ilgili işler dışında çalıştırılmamaktadır. Yangın anında itfaiyeye yol açmak, mevcut yangının yayılmasını önlemek için çukur açmak gibi işlerde kullanılabilen iş makineleri, fonksiyonlarına göre farklı işlemler için tercih edilebilmektedir. Fakat, genel hatlarıyla bir sınıflandırma yapmak gerekirse, orman yangınlarını söndürmede en fazla tercih edilen iş makineleri dozer, greyder, loder, treyler, traktör ve büyük tonajlı kamyonlardır.
Hangi İş Makinesi Hangi Görevi Üstlenir?
Orman yangınlarının söndürülmesinde en çok kullanılan iş makinelerinden biri olan dozer iş makinesi, özellikle yangın şeridinin açılmasına yardımcı olmaktadır. Dozer nedir, diye soracak olursanız; Bulldozer, ya da daha çok bilinen adıyla dozer, toprak tesviyesinde kullanılan paletli bir iş makinesidir. Ön kısmında doldurma ve taşıma işlemini yapabilmesini sağlayan bir kepçe bulunmaktadır. Dozerler kepçelerinin alt kısımlarında konuşlanmış olan bıçakları sayesinde zemini ufalayarak kazıma işlemini gerçekleştirir ve daha sonrasında kazıdıkları malzemeyi kaldırabilirler. Peki dozer ne işe yarar? Birçok farklı işlem için kullanılabilen dozer kamyon, arazi temizleme, yol açma, malzeme serme, tesviye yapma, zemin gevşetme, kaya sökme ve dozer kepçe sayesinde hendek doldurma gibi işlerde kullanılabilmektedir. Bununla birlikte, yolların ve barajların yapımında, orman faaliyetleri ve madencilikte kullanılabilirler. Ayrıca, toprağı iterek kısa mesafelerde yük ve malzeme taşıma işlevine de sahiptir. Dozer çeşitleri; palet şekli, güç aktarımı ve bıçak konumuna göre değişmektedir. Dozerlerin paletleri düz ve üçgen şeklinde olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Düz paletlere sahip dozerler yumuşak zeminlerde daha rahat çalışırken üçgen şeklinde paletlere sahip olanlar derinliği fazla olan çukurların bulunduğu sahalarda daha randımanlı çalışmaktadır. Güç aktarım şekline göre dozerler, lastik tekerlekli ve paletli olmak üzere ikiye ayrılır. Bıçaklarının yerine göre de dozerler, buldozerler, angıldozerler ve tiltdozerler olmak üzere üçe ayrılır. Dozer nasıl kullanılır sorusunun ise cevabı şu şekildedir:
- Buldozerleme işlemi sırasında zemin yumuşaksa, bıçağın kenarında biriken malzemenin her iki tarafta eşit olmasına dikkat ederek bıçağı düz ve dikey konuma getiriniz.
- Zemin sert ve kayalık ise bıçak meyilli olur, sert ve kayalık zemin yırtılarak gevşer.
- Yokuşta buldozer, makinenin ağırlığından yararlanmak için yokuş aşağı inerken yapılmalıdır.
- Buldozerleme yaparken itme mesafesi 50-100 metreyi geçmemelidir. Aksi takdirde şanzıman sistemi ve iniş takımı zarar görecektir.
- Palet ayarı çalışma zeminine göre yapılmalıdır. Bıçak devirme işlemi sert ve buzlu zeminde yapılmalıdır.
- Tek taraflı buldozerleme yaparken, bıçak bir açıyla döndürülmelidir. Zemini çalılardan ve küçük ağaçlardan tek seferde temizleyin ve bıçağı yerin altında kesiniz. Ağacı iterken, bıçağı yerden hafifçe kalkar. Rampa, ağacın düştüğü yönün diğer tarafına yapılmalıdır.
- Dozerin eğimli zeminlerde yan tarafa doğru kaymaya başladığı durumlarda dozer yokuş aşağı doğru çevrilmelidir. Bunun yanı sıra, dozerlerin motor süratleri dik yamaçlarda arttırılmamalıdır. Yumuşak arazilerde material itme işlemlerinde dozerin bıçakları bir anda kaldırılmamalıdır. Eğer kaldırılırsa dozerlerin tekerlerinin bulundukları toprağa batma ihtimali vardır ve bu durum iş kazalarına ya da istenmeyen aksiliklere sebep olabilir.
Yangın alanında dozer çalışmaları yardımıyla oluşturulan yangın söndürme şeridi, mevcut yanının bulunduğu alan ile yangının henüz sıçramadığı alan arasına yangının kenarlarına parallel olacak şekilde 30 ve 60 cm arasındaki bir genişlikte bir şerit çizilir ve yangın ortada kalan Alana hapsedilmeye çalışılır. Yangının açılan alan içinde kalması sağlanarak büyümesi önlenirse bu yangının kontrol altına alındığını göstermektedir. Yangının kontrol altına alınmasının ardından yangın söndürme şeridinin içerisinde kalan alandaki bütün ateşler yatıştırılır. Ateşlerin söndürüldüğü safhaya soğutma safhası adı verilir. Böylece, dozer kullanımı ile açılan şerit sayesinde orman yangını söndürülmüş olur. Orman yangınlarını söndürmede kullanılan dozerlerin güçlü seri ve büyük kamyonlar aracılığıyla taşınacak türde olmasına özen gösterilmektedir. Bunun sebebi, yol durumunun müsait olmadığı yerlerde treylerle nakledilen büyük dozerlerin yangına ulaşmalarının çok güç olmasıdır.
Greyder iş makinesi,orman yangınlarını söndürmeden etkili olan diğer bir araçtır. Yangın alanına doğrudan bir müdahalede bulunmuyor olsa da greyder makinesi bu alana ulaşımın kolaylaşmasında ve yangın esnasında çevre yolların bakımlarında önemli bir rol üstlenir. Greyder araç aynı zamanda açık alanların örtü temizliğinde ve yangın söndürme şeridinin açılmasında da kullanılabilmektedir. Greyder nedir, diye soracak olursanız; greyderler, çoğunlukla yol yapımı işlerinde yüzeyin düzeltilmesinde kullanılan fakat şev meyillendirmede, çukur açmada da işlevi olan çok amaçlı makinelerdir. Başka şekillerde de kullanımları mümkündür. Yer şekillerini düzleştirmeye, kavis ya da eğrilik vermeye, materyalleri yığmaya ya da sermeye yarayabilirler. Peki greyder nasıl kullanılır? Greyderi emniyetli ve verimli kullanmak için bazı ipuçları şu şekildedir:
- Greyderlerde diğer makinelerde olduğu gibi; kabin içerisinde sadece 1 kişi olmalıdır.
- Greyder yol üzerinde gidiş konumundayken bıçak yukarı tarafta ve içeride tutulmalıdır.
- Yol üzerindeyken vites fark etmeksizin bıçak asla aşağıya indirilmemelidir.
- Greyderin sürati işin gidişatına göre ayarlanmalıdır.
- Tepelikler, çukurlar ve başka engebeler karşısında çok dikkatli olunmalıdır.
- Vitesin asla boşta bırakılmaması gerekmektedir.
- Çalışılacak arazinin zeminiyle ilgili önceden bilgi sahibi olunmalıdır.
- Greyderin bıçağı yapılacak işleme göre ayarlanmalıdır.
- Kesme işlemlerinde greyder düşük viteste tutulmalıdır.
Orman yangınlarında faydalanılabilecek diğer bir araç olan, loder iş makinesi yangınla birebir mücadelede ağaçlandırma sahaları ile toprak bulunabilecek yangın sahalarında çeşitli şekillerde kullanılabilmektedir. Peki ama loder nedir ve loder ne işe yarar? Loder yükleyici iş makinesi tipi, yükleme işlemlerinde kullanılmaktadır. Loder kepçe kısmı hidrolik system sayesinde hareket ettirilmektedir. Loder nasıl kullanılır, diye soracak olursanız; loder kullanımı için bazı püf noktalar şunlardır:
- Makinenin kapasitesinin üzerine çıkılmamalı, fazla zorlanmamalıdır.
- Sert arazilerde yapılan çalışmalarda kepçe tırnakları takılı halde olmalıdır.
- Kepçe kısmı gerekli olan derinliğe ulaşıncaya değin yavaşça zemine daldırılmalıdır. Materyalleri yokuş aşağı olacak bir zeminde kazmak ya da sürüyerek götürmek makinenin daha az güç harcamasını sağlayacaktır.
- Kova, işlem yapılacak arazinin niteliklerine göre seçilmelidir.
- Paletin ayarları, işlem yapılacak arazinin niteliklerine göre yapılmalıdır.
Orman yangınlarını söndürmede etkili olabilecek bir diğer araç olan treyler, dozerlerin, loderlerin, greyderlerin, traktörlerin ve yangın alanına nakli gereken diğer iş makinelerinin naklinin gerçekleştirilmesi için kullanılabilmektedir. Peki treyler nedir? Treyler, römork ya da treyler dorse; motorlu taşıtlar tarafından çekilen ve taşımakla yükümlü oldukları malzemelerin niteliklerinin göz önünde bulundurularak tasarlanan karayolu aracıdır. Treyler çeşitleri sal dorse, tenteli pilot dorse, jumbo dorse, kamyon romörk, frigo dorse, lowbed, havuzlu dorse, damper dorse, silobaz olarak değişmektedir. Treyler ölçüleri de farklı treyler tiplerine göre değişiklik göstermektedir.