Günümüzde hala ayakta olan tarihi yapılar incelendiğinde, muhtemelen hepimizin aklına ortak bir soru gelmektedir: henüz iş makineleri icat edilmemişken bu ihtişamlı yapılar sadece insan gücüyle nasıl inşa edilmiştir? Bizler bugün mutfakta basit bir yemek tarifini bile uygularken onlarca yardımcı küçük ev aleti kullanıyor, kısacık mesafelere bile otomobillerimiz olmadan gitmekte zorlanıyoruz. Bunlar elbette ki modern zamanın bizlere sunmuş olduğu kolaylıklar ve fırsatlar. Fakat birkaç saat için bile bunlardan mahrum kalmak bizler için muhtemelen hayatın akışını engelleyecek boyutta sorunlar doğuracaktır. Peki insanlık tarihinin eski zamanlarında her işini manuel olarak ve emek gücüyle yapan insanlar hayatlarını nasıl idame ettiriyorlardı? Onlar da muhtemelen çok zorlanmış olacaklar ki iş makineleri gibi araçları icat etmişler. Bu noktada aklımıza iş makinelerinin gelişim sürecinin nasıl olduğu sorusu gelebilir. Bu konuya ilişkin bir iş makineleri belgeseli bulunmasa da yazılı kaynaklarda tatmin edici bilgiler mevcut. İş makinelerinin icadı ve gelişim sürecinin anlaşılabilmesi için ilk olarak iş makineleri nedir ve ne işe yararlar bunu irdelemek faydalı olacaktır.
İş Makineleri: Nedir, Ne Değildir?
En genel anlamıyla iş makineleri tanımı, Kara Yolları ve Trafik Kanunu’nun 2918 sayılı maddesinde açıklanmıştır. Maddeye göre iş makineleri; “(Değişiklik: 17.10.1996-4199/1 md.) yol inşaat makineleri ile benzeri tarım, sanayi, bayındırlık, milli savunma ile çeşitli kuruluşların iş ve hizmetlerinde kullanılan; iş amacına göre üzerine çeşitli ekipmanlar monte edilmiş; karayolunda insan, hayvan, yük taşımasında kullanılamayan motorlu araçlardır.” Şeklinde tanımlanmaktadırlar. Bu noktada iş makinelerinin insan, hayvan ya da yük taşıyamaması kıstası, iş makineleri ve inşaat makinelerini taşıtlardan ayıran önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapılacak işe, sektöre ya da aynı sektör içerisinde bile çalışılacak sahaya göre iş makinesi gereksinimleri değişiklik gösterebilmektedir. Farklı iş makineleri firmaları bünyesinde üretilmiş olan çok farklı iş makinesi türleri olmasına karşılık genel anlamda iş makineleri adları için bir sıralama yaparsak listemiz şöyle olacaktır; “iş makineleri ekskavatör (kazı makineleri), beton pompaları ve mikserler, yükleyiciler ile mini yükleyiciler, kazıcı ve yükleyiciler (beko loder’ler), dozerler, greyderler, damperli kamyonlar ve skreyperler”. Bu sayılan iş makineleri, yapı ve inşaat sektöründe ağırlıklı olarak kullanım alanı bulmaktadır. Bu iş makineleri haricinde sayabileceğimiz “frezeler, finişerler ve yol silindirleri” gibi araçlar ise yol ve asfalt yapımında yararlandığımız iş makinelerini meydana getirmektedir. Bunlara ek olarak endüstriyel sahada kullanılan iş makineleri de mevcuttur. Bu noktada endüstriyel sahada kullanılan iş makineleri adları için bir sıralama yaparsak: “temizlik ve çöp toplama makineleri, forkliftler, jeneratörler, istif makineleri ve kompresörler” gibi araçlar listemizde yer alacaktır. Netice olarak bu çok çeşitli araçlar, pek çok noktada işlerimi kolaylaştıran ve hızlandıran pratik araçlardır.
Sanayi Devrimi ve İş Makinelerinin İcadı
İş makinelerinin icat edilmesi veya icat edilmiş iş makinelerinin ihtiyaçlara cevap verecek biçimde değişikliğe uğratılması ve geliştirilmesi noktasında en hızlı gelişmeler şüphesiz sanayi devrimi zamanında olmuştur. Sanayi devrimi ya da diğer bir adıyla Endüstri Devrimi, 18. ve 19. Yüzyılda Avrupa’da yaşanmış olan bir periyodu tarif etmektedir. Sanayi Devrimi vasıtasıyla pek çok yeni icat yapılmış ve insanlık tarihine sunulmuş olan katkıların en büyük temeli bu dönemde atılmıştır. Sanayi Devrimi kapsamında yapılan buluşlar başlangıçta buhar gücüyle çalışan makinelere dayanmaktaydı ve bu makineler ise yeni bir olguyu yani makineleşmiş endüstriyi yaratmıştı. Makineleşmiş endüstri ise Avrupa’yı giderek zenginleştirmiş ve sahip oldukları sermayeyi kat ve kat arttırmıştır. Burada bahsi geçen makineler elbette büyük kapsamda iş makineleri olarak anlaşılmalıdır. Başta yapı ve inşaat sektöründe kullanılan iş makineleri olmak üzere hemen her sektör ve sahada iş makinelerine gereksinim bulunmakta olup bu alandaki teknolojik gelişmelerin ulusların zenginleşmesinde ve refahında ne denli önem arz ettiğine dair en canlı örnek Sanayi Devrimi’nin kendisidir.
Sonuç olarak keşfi Sanayi Devrimi’ne dayanan iş makinelerinin gelişen teknolojinin etkisiyle ihtiyaçlara daha çok cevap verebilen, kullanılan sektöre ve sahaya göre özelleştirilmiş, daha efektif kullanılabilirliği arttırmak üzere çeşitli ataşmanlar yardımıyla da zenginleştirilmiş ve fonksiyonelleştirilmiş bir hale ulaşmıştır. Bu gelişmelerin elbette bir son noktası bulunmamaktadır. Makine öğrenmesi, yapay sinir ağları, kavramları, aklımıza gelen ya da gelmeyen her alana entegre edilmeye devam edilmektedir. Bu teknolojilerin gelecek zamanlarda iş makineleri ile de uyumlu hale getirilmesi belki de insan gücüne ve bir iş makinesinin yönlendirmesine şimdikinden de az gereksinim duyacak araçların doğmasını sağlayacaktır.
Sanayi devriminin en önemli icatlarından biri olan ekskavatörler, inşaat ve madencilik sektörlerinde devrim yaratmış ve bu alanlarda büyük projelerin hayata geçirilmesini sağlamıştır. Modern teknolojilerle donatılmış ekskavatörler, günümüzde de verimlilik, güvenlik ve çevre dostu özellikleri ile sektördeki önemini korumaktadır.
İş Makinelerinin Günümüzdeki Durumu
Gelinen noktada ister inşaat sektörü olsun isterse de yapı sektörü olsun iş makinesi kullanılmadan sahada işlerin devam ettirilmesinin mümkün olamayacağı pek çok iş kolu tarafından kabul edilmiş durumdadır. İş makineleri kullanımının böylesine revaçta olduğu bir ortamda ise iş makinesi kiralama alanında ve iş makineleri kullanımı ve operatörlüğü noktasında da büyük bir talep mevcuttur. Bu talep karşısında, iş makinesi kullanımı için kalifiye eleman yani iş makinesi operatörü yetiştirilmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. İş makinesi operatörü olmak isteyen bir bireyin izlemesi gereken bazı süreçler mevcuttur. Bu bireyler öncelikle iş makineleri kursu bünyesinde yer alan iş makineleri operatörlüğü bölümü için kayıt yaptırmalı ve bir dizi eğitimden geçmelidirler. İş makineleri kursu kapsamında eğitim gören bireyler özel türde bir araç için, örneğin iş makineleri ekskavatör kullanımı için eğitim alabileceği gibi bu eğitime ek olarak mesleklerinin gerektireceği pek çok konu için de donanımlı hale getirilmektedirler. Kursiyerler sadece iş makineleri kullanımı noktasında değil, iş makineleri yedek parçaları ve hatta iş makineleri lastikleri için bile eğitimden geçirilmektedirler. Elbette ki iş makinesi kursunun belirli bir süre içerisinde size verebileceği eğitimin de bir sınırı bulunmaktadır.
İş makineleri operatörlüğü kursu bittikten sonra iş makinesi kullanımını kavrayarak sahaya inen bireylerin mümkün mertebede pratik yapmaları ve olası bir iş kazasına mahal vermemek için tam olarak donanımlı hale gelmeden projelerdeki büyük sorumlulukları tek başlarına üstlenmemeleri gerekmektedir. İş makinesi operatörlüğü kadar iş makinesi kiralama noktasında da bir rağbet mevcuttur. Pek çok birey farklı iş makinesi markalarına ait türde iş makinelerini satın alarak bunları iş makinesi kiralama sözleşmesi imzalamak suretiyle sektördeki çeşitli firmalara kiralamaktadırlar. İş makinesi sahibinin ve iş makinesi kiralayacak bireylerin, iş makinesi kiralama sözleşmesinde oldukça titiz davranması ve süreci karşılıklı olarak memnun şekilde tamamlamak için tüm beklentilerini sözleşme maddelerinde açıkça belirtmeleri faydalı olacaktır. İş makinesi kiralama güncel ve talep gören bir kazanç kapısı haline gelmesine karşılık belirli zorlukları da yok değildir. Öncelikle iş makinelerinin fiyatları oldukça yüksek, vergileri çok ve iş makinelerinin bakımı ise zordur. İş makinesi kiralayacak bireylerin, ilgili makineyi kiracıya teslim etmeden önce tüm rutin bakımını yapması gerekmektedir. Bu bakım ve kontrol süreci hem emek gerektirmekte hem de yüksek giderlere sahip olmaktadır. Konu sadece bununla da sınırlı değildir. İş makinesi satın alan bireylerin iş makinesi ruhsatı da alması gerekmektedir. İş makinesi ruhsatı için gerekli belgeler ise çoğu iş makinesi sahibi için oldukça uğraşa, maliyete ve zaman gereksinimine neden olabilmektedir.