Sanayileşmenin ilerlemesi ve teknolojinin gelişmesiyle çeşitli iş sahaları önemini artırmıştır. Bu alanlarda da güç ve zaman tasarrufu sağlama gibi sebeplerle çeşitli iş makineleri üretilmiştir. Forklift de bu makinelerden biridir. Ağırlığı fazla olan yükleri çatalları yardımıyla kaldıran, taşıyan bir iş makinesidir. Genel kullanım alanı yükleri taşıma ve istiflemedir. İşlevsel oluşu nedeniyle pek çok farklı alanda tercih edilir. Gıda sektöründen inşaat sektörüne, depolardan şantiyelere kadar geniş bir kullanım alanı vardır.
Forklift portif, istif makinesi ya da çatallı istifleyici gibi farklı isimlerle de bilinir. Zaten kelime ana dili olan İngilizcede çatal ve kaldırmak anlamına gelen fork ve lift kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. Şekil olarak da makinenin önünde iki çatal bulunur. Bu çatalların yükün altına yerleştirilmesiyle makinenin asıl işlevi görülür. Yük bu çatallar ile kaldırılır ve taşınır.
Forklift insan gücünün üstündeki çok ağır yükleri kaldırdığı için tercihi oldukça fazla olan bir makinedir. 1 tondan 40 tona kadar farklı kapasitelere sahip olabilir. Fakat genellikle 1.5-8 ton kapasiteye sahip forkliftlerin kullanımı söz konusudur. Motor çeşitliliği olarak da dizel motorlu, benzin motorlu ve LPG motorlu tipleri vardır. Bunlar açık alanlarda kullanılır. Kapalı alanlarda kullanmak için ise elektrik motorlu akü ile çalışan forkliftler vardır.
19. yüzyılda kullanılmaya başlanan bu makinenin ülkemizdeki tarihi bu kadar eski olmasa da makinenin geliştirilmiş olması, işlevselliği ve kullanım kolaylığı sayesinde üretim ve depolama işlemlerinde vazgeçilemez bir araç halini almıştır. Genellikle kısa mesafeli olarak kullanılmasına rağmen bazı durumlarda 10 kilometre hareket yetkinliği de bulunmaktadır.
Forklift kiralama forklift kullanımında en çok tercih edilen yöntemdir. Bunun ana sebebi ekonomik oluşudur. Satın alınan forkliftin çeşitli masrafları olur. Periyodik olarak yapılan bakımların masrafı buna örnektir. Kiralama aynı zamanda hem zaman hem de maliyet tasarrufu sağlar. Daha fazla yük kapasitesi, daha güçlü motor gibi normalde kullanılandan ayrı olarak özelliğe sahip olan forkliftlere ihtiyaç duyulması halinde de kiralama avantajlı bir yöntemdir. Bunun yanı sıra var olan forkliftin yetmediği durumlarda da ekstra bir araç edinebilme kullanıcı açısından kiralamanın cazip bir hizmet olmasını sağlar. Ayrıca satın alınan bir iş makinesinin daha sonra satımı maddi açıdan sorunlu olabilir. Çünkü genellikle araç alınan fiyata satılmaz.
Forklift Çeşitleri ve Kullanımı
Forklift çeşitleri fiziksel ve teknik özelliklerine bağlı olarak oldukça fazladır. Kullanım alanı, kaldırılacak yükün ağırlığı, ulaşılması gereken yükseklik, motorun çeşidi gibi kıstaslar forklift seçiminde göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin kapasitesi görece az olan bir makinenin kapasitesinden daha ağır bir yükü kaldırması kesinlikle yanlıştır. Bu pek çok açıdan riskli bir durumdur. Hem makinenin kendisine hem taşınılan mala hem de insana zarar verme durumu söz konusu olabilir. Bu duruma sebebiyet vermemek için ihtiyaç göz önünde bulundurularak forklift seçimi yapılmalıdır.
Forklifler; güç kaynağı, hareket sistemi ve tasarımlarına göre farklı çeşitlere ayrılır. Güç kaynağına göre dizel motorlu, benzin motorlu, LPG motorlu ve akülü çeşitleri bulunur. Hareket sistemlerine göreyse debriyajlı, hidrostatik, tork konverterli, elektrikli motorlu çeşitleri vardır. Son olarak tasarımlara göre dengeli, üç tekerlekli, yan yükleyici ve istifleyici tasarımlara sahiptir. Forklift seçiminde tüm bu özelliklerin göz önünde bulundurulması gerekir.
Forklift kullanımı operatörler tarafından yapılır. Makine çalıştırıldıktan sonra el freni tuşunun aktif olmamasına dikkat edilmelidir. Gaz, fren ve geriye gitme olmak üzere 3 pedaldan oluşur. Pedallara hızlı basıldığı taktirde yapılmak istenen hareket de hızlı olacaktır. Pedallardan sonra makine kullanımına yön veren diğer parçalar kumanda kollarıdır. İki kumanda kolu vardır ve bu kolların biri dört yöne de hareket edebilirken diğer kol iki yöne hareket eder. İleri itme, geri çekme, sağa ve sola hareket ettirme imkanı veren ilk kol makinenin önündeki çatalların aşağı, yukarı hareketini ve duruş açısını ayarlar. Bu sayede içe ya da dışa doğru durması gerektiği ayarlanır. Diğer kol ise çatalların sağa ya da sola doğru ilerlemesini kontrol eder. Bu kollar da tıpkı gaz, fren ve geriye gitme pedalları gibi kullanım hassasiyetleri ölçüsünde hız kazanırlar. Forklift kullanımında tüm bu işlemler dikkatle yapılmalıdır çünkü iş güvenliği oldukça önemlidir.
Forklift Ölçüleri
Forklift ölçüleri araçtan araca değişmektedir. Marka ya da modele bağlı olarak farklılık gösterir. Makinenin uzunluğu, genişliği, yük kaldırma kapasitesi, asansör yüksekliği, çatalların uzunluğu, tekerleklerin şekli gibi özellikler ölçülerin değişmesine sebep olur. Forklift modelleri de oldukça geniş seçeneklerden oluşur. Uzunluk, yükseklik, kapasite gibi öğelerin yanı sıra makinenin şekli, motorun türü ve gücü, fren sistemi, güç aktarma tipi ve dönüş yarı çapı modellerin oluşumunda belirleyicidir. Komatsu, Nissan, Toyota, Still, Ceylift ve TCM en yaygın forklift markalarıdır.
Forklift 4 ton ve forklift 3 ton genellikle tercih edilen kapasitedeki makinelerdir. Örneğin 3 tonluk bir araç derinliği 1 metre olan 3 tonluk bir yükü kaldırabilir. Yükün derinliğinin artması durumunduysa aracın kapasitesi düşer. Bu yüzden ihtiyaca göre kapasite seçimi yapılmalı ve onlar kullanılmalıdır. İş güvenliği açısından da yapılacak doğru tercih oldukça önemlidir.
Forklift Özellikleri ve Boyutları
Belli başlı özellikler aynı olsa da araca göre farklılıklar mevcuttur. Aynı şekilde pek çok etkenin oluşu ile farklı forklift boyutları ortaya çıkmıştır. Aracın modelini de etkileyen unsurlardan olan makinenin tasarımı, uzunluğu, yük kapasitesi, motorun çalışma şekli ve gücü, fren sistemi ve farklı tekerlek modelleri sayesinde çeşitli boyutlar vardır.
Ölçüler mm cinsinden belirlenmiştir. Örneğin forklift 2.5 ton olduğunda ortaya şu ölçüler çıkar: Ağırlık merkezi 500 mm, kaldırma yüksekliği 3.330 mm, çatal boyu 1070 x 122 x 40 mm, toplam genişlik 1.150 mm, sürücü kabin yüksekliği 2.070 mm. Bu 2.5 ton için örnek bir makinenin ölçüleridir. Farklı kapasite ve modeldeki makineler için de bu ölçüler değişir.
Forklift ve forklift çeşitleri pek çok kıstas dahilinde farklı olsa da makine seçiminde kapasite dikkat edilen ilk noktadır. Kaldırılacak yükün ağırlığı bunu etkiler. Bir gıda deposu ya da limanda aynı kapasitede aracı kullanmak doğru olmayacaktır. Ya da depo içinde taşınan inşaat iskelesi ile şantiye alanında taşınan inşaat malzemeleri için farklı kapasitedeki ürünler kullanılmalıdır. Kapasitesi 40 tona kadar varan çeşitlilik sayesinde çalışanın işi kolaylaşır. Bunun yanı sıra motorun çeşidi de forklift seçimini etkilemektedir. Akülü bir makine kapalı alan için uygunken dizel, benzin ya da LPG motorlu makineler açık alan için uygundur. Akünün kullanım süresi de tercihi etkileyen bir husustur.
Forklift ücretleri satın alma ya da kiralama durumları için ayrıdır. Fakat her ikisinde de ana etmen makinenin üretim yılıdır. Yakın tarihte üretilen makineler performans açısından daha iyi bir sonuç verir. Satın alma için detaylı teknik özellikler devreye girer. Kiralama ise ihtiyaca yönelik olduğu için belli başlı özellikler ön plandadır. Forkliftler genellikle saatlik kiralanır. Fakat günlük, haftalık gibi daha uzun süreli kiralama olanağı da mevcuttur.